د ذروي اوبتل په هکله د امریکا، برېټانيا او استراليا همکاريزه دسيسه ناکامه شوه

په دې وروستیو ورځو کې د اټومي انرژۍ د نړيوالې اېجنسۍ ۶۶مه غونډه تر سره شوه. د چين استازي د دې غونډې په اړه ويلي چې ګډونوالو يې د ذروي اوبتل په هکله د امريکا، برېټانيا او استراليا ترمنځ د همکاريو په باب بې ساري تاوده بحثونه وکړل، خو هغه دسيسه چې یاد درې هېوادونه غواړي خپلمنځي همکارۍ قانونمندې کړي، په بشپړه توګه ناکامه شوه.

د تېر کال له سپتمبر څخه يادو هېوادونو د ذروي اوبتل په برخه کې د همکارۍ کولو اعلان وکړ چې دغه اقدام په نړۍ کې توند غبرګون راپارولی دی. له يو کال راهيسې دوی له يوې خوا غوښتي چې د پروپاګند له لارې د ذروي وسلو د خپرېدا حقيقت پټ کړي، او له بلې خوا يې د اټومي نړيوالې اېجنسۍ دارالانشاء وهڅوله چې د دوی ترمنځ د ذروي اوبتل د همکارۍ لپاره اړوند تړون تصويب کړي. خو مهمه نه ده چې دوی کومه لاره چاره لټوي او دوی به خامخا په دغه اقدام کې ناکام شي. ځکه چې د دوی کړنې له قانون، اصولو او د خلکو له هيلو څخه سرغړونه ده.

همدارنګه د امریکا په شمول د ځينو لوېديځو هېوادونو سياستوالو تل د اصولو پر بنسټ پر نړيوال نظام ټينګار کړی، خو خبرې يې له خپل عمل سره مطابقت نه لري. د ذروي اوبتل په هکله د امريکا، برېټانيا او استراليا ترمنځ درې اړخيزې همکارۍ پر يو وخت له درېیو نړيوالو تړونونو څخه ښکاره سرغړونه ده.

لومړی دغه همکارۍ د ذروي وسلو د نه خپرېدا له تړون څخه سرغړونه کړې ده. د دې تړون له لاسليکېدو راهيسې دا لومړی ځل دی چې ذروي وسلې لرونکو هېوادونو په علني توګه هغو هېوادونو ته چې ذروي وسلې نه لري، څو ټنه ذروي توکي لېږدولي دي. د لېږدول شویو توکو اندازه ډېره زياته ده او غلظت يې له ۹۰ سلنې څخه اوښتی دی چې دا د ياد تړون د ذروي وسلو د نه خپرېدا له اصولو څخه سرغړونه ده.

دوهم، د ذروي اوبتل په هکله د يادو هېوادونو درې اړخيزې همکارۍ د اټومي انرژۍ د نړيوالې اېجنسۍ له مقرراتو څخه هم سرغړونه ده. د دغو مقرراتو له مخې ياده اېجنسي بايد ډاډه شي چې د دوی تر ادارې او څار لاندې برابرېدونکې مرستندويه توکي د هر ډول پوځي موخې د تر سره کولو لپاره ونه کارول شي. امريکا او برېټانيا غواړي چې استراليا ته د ذروي وسلو توکي، د ذروي اوبتل تجهيزات، رياکتور او نور تخنيکونه وپلوري چې همدا څرګنده پوځي موخه لري او د يادو مقرراتو څرګنده سرغړونه هم ده.

درېيم، د دوی ترمنځ همکارۍ په جنوبي ارام سمندر کې له اټومي وسلو څخه د پاکې سيمې د جوړولو له تړون څخه هم سرغړونه ده. د دې تړون له مخې په جنوبي ارام سمندر کې له اټومي وسلو څخه يوه پاکه سيمه دې جوړه شي. لاسليک کوونکو يې ژمنه کړې چې په دې سيمه کې ذروي بمي تجهيزات پرې نه ږدي، اړونده ازموينه تر سره نه کړي او دغې سيمې کې راډيو اکتيف فاضله وانه چوي. استراليا د دې تړون د يوه لاسليک کوونکي په توګه ذروي وسلو توکي تر لاسه کړي، نو ښايي د ذروي ککړتيا له خطرونو سره مخ شي او دغه کړنه به يې د يادې سيمې پر جوړونې منفي اغېزه وکړي.

له يادو درېیو ټکو څخه ښکاري چې د ذروي اوبتل په هکله د امريکا، برېټانيا او استراليا همکاريزه پروژه له دغو درېيو تړونونو او مقرراتو څخه سرغړونه ده. که دغه پروژه پلې شي، نو خامخا به د سيمې ذروي امنيت او امنيتي ضمانت ته خطرونه پېښ شي.

د کارپوهانو په اند که د دوی همکارۍ پيل شي، نو دا به په ګردې نړۍ کې د ذروي وسلو د نه خپرېدا لپاره يو ستر خنډ جوړ کړي.

خو که څه هم يادو درېیو هېوادونو د ذروي اوبتل په هکله د خپلمنځيو همکاريو د قانوني کېدو لپاره ډېرې هڅې کړې، خو د چين او نورو غړو هېوادونو په ګډو هلو ځلو سره د دوی دسيسه ناکامه شوه. دغه نتيجه د نړيوال عدالت د تامین برياليتوب دی او د نړيوالو تړونونو او اصولو ساتنه او د امريکا د تسلط لپاره يو پياوړی ګوزار هم دی.

انساني ټولنه نه جلاکېدونکې ګډه امنيتي ډله ګڼل کېږي او له اټومي وسلو څخه د يوې پاکې نړۍ جوړونه او د سولې او ارامتيا ساتل د بېلابېلو هېوادونو ګډه هيله ده چې همدا د يادو هېوادونو د دسيسې د ناکمېدو بنسټيز لامل هم دی. باید درې یاد هېوادونه بېرته د ذروي وسلو د نه خپرېدا مدار ته ستانه شي. که دوی لاهم په ناسم لوري روان شي، خامخا به له لازياتې ناکامۍ سره مخ شي.