د نـومـبر پـه ١٨مـه نٻټه د اسـیا او ارام سـمندر د اقـتصادي همکارۍ سـازمـان د مشـرانـو ٢٩مـه غـیر رسـمي غـونډه تـر سـره شـوه.د چین د دولـت رئیس شـي جـین پینګ پـه دې غـونډه کې د اسـیا او ارام سـمندر د ګډ بـرخـلیک د ټولنې د ابـادۍ پـه هکله څلور فـقره یـیز وړانـدیـز وکړ، چې هـمدا د اسـیا او ارام سـمندر د همکاریـو د پـیاوړتـیا او د سـیمه یـیز پـرمختګ د پـرمـخبیولـو لـپاره یې لـوری روښانـه کړی دی. افـغان مـحصل پـوهـنیار ذاکرالله ذکي چې اوس د چـین پـه نـان جینګ ښار کې د هـه هـای پـوهـنتون د سـوداګریـز پـوهنځي د ادارې او تـجارت کې دوکتورا کوي، دغې غـونډې تـه ډٻره پـامـلرنـه کړې او د چـین د میډیـا ګروپ لـه خـبریـالې سـره د مـرکې پـه تـرڅ کې داسې ویـلي، چې چـین پـه اسـیا او ارام سـمندر کې یـو لـوی هٻواد دی او د نړیـوالـو همکاریو د ژورتـیا او د سـیمه یـیز پـرمختګ د پـرمـخبیولـو پـه بـرخـه کې مـهم رول لـوبـوي. چـین پـه زړه ورتـوب سـره پـه سـیمې کې د سولې د ساتلو دنده پر غاړه لري، چې دا د سیمه ییزو هٻوادونو لپاره ډٻره مهمه ده.
د چـین د دولـت رئـیس شـي جـین پینګ پـه یادې غـونډې کې وړانـدیـز وکړ،چې مـونږ بـاید نړیـوال عـدالـت وسـاتـو او یـوه سـولـه یـیزه او ثـابـته اسـیا ابـاده کړو. اسـیا او د ارام سـمندري سـیمه د چـا بـاغ او شـخصي ځمکه نـه ده او د لـویـو هٻوادونـو تـرمنځ د سـیالـیو ډګر دې ونـه ګرځي. دا ښکاري چې چـین د سـیمه یـیزې سـولې د سـاتـلو ټینګه اراده لـري. د افـغان دوکتورا پـوهـنیار پـه انـد د اسیا او ارام سـمندر پـه سـیمه کې ډٻرهٻوادونـه هـغه سـتونـزې لـري مـثلا اقـتصادي، سـیاسـي، امـنیتي او قـومـي سـتونـزې کوم چې د هـغوي پـرمختګ مـانـع ګرځٻدلـي دي. خـو چـین تـل د سـیمه یـیزې سـولې د سـاتـلو لـپاره خپلې هڅې کړې او کوي یې. هـغه وویـل چې د چـین غـوړٻدونکي او قـوي اقـتصاد او لـه زیـاتـرو هٻوادونـو سـره ټینګې اقـتصادي او سیاسـي اړیکې د سـیمه ییزې سـولې د سـاتـلو او د یـادو هٻوادونـو د سـتونـزو پـر حـل وفـصل مـثبت او کلیدي تـاثـیر او رول لـرلی شـي.دا چې ډٻر پـرمـختیایـي هٻوادونـه غـواړي هـغه څه تـر لاسـه کړي، چې پـرمختللې نړۍ لاسـته راوړي او لـه هـغوي سـره سـیالۍ وکړي. نـو که سـولـه لاس تـه رانـه وړي، سـیمه یـیز اتـصال او پـرمختګ ناشونې بریښې.
الـبته، سـولـه هـم د پـرمختګ مخکینی شـرط دی. که یـو هٻواد کې سـولـه نـه وي، نـو پـرمختګ بـه هـم نـه وي.خـو که یـو هٻواد پـرمختګ وکړي، نـو سـولـه بـه هـم تـضمین شـي. افـغانسـتان د اسـیا او ارام سـمندر پـه سیمه کې پـخوا یـو نـا ارامـه هٻواد و او سـولـه پکې تـضمین نـه شـو. پـوهـنیار د دې حـالـت د یـادونې پـه تـرڅ کې ویـلي، چې پـه تـیرو څو لسـیزو کې د بهـرنـیو مـرسـتو اغـیزمنې اسـتفادې نـه کول، بې امـنیتي ، فـساد، کمزورې حکومـتداري، شـوي تـغذیـه ، د بهـرنـیو لاسـوهنې او پـه ټولـه کې فـقر، غـربـت او د تـعلیمي کچې ټیټ والـى مـو د اقـتصادي وروسـته پـاتې والـي سـبب شـو. که څه هـم اوس پـه افـغانسـتان کې نسـبتأ سـولـه راغلې، خـو لاهـم لـه ډٻرو سـتونـزو سـره مـخ دی. د مـخ پـه زیـاتٻدونکي اقـتصادي کړکیچ کې سـرپـرسـت حکومـت دې لـه نړیـوالـو سـره تـعامـل وکړي، نـجونـو پـرمـخ دې د ښوونځیو تړلـو سـتونـزې لـه منځه یوسې، کار دې اهـل کار تـه وسـپاري، د هٻواد د ټولـو اتـباعـو لـپاره دې د کار زمینې بـرابـرولـو کې لازم اقـدامـات وکړي او بـلاخـره د لازمو پالیسیو شتون او عملي کول کولاى شي چې په افغانستان کې ستونزې لرې کړي. خو پـه نړۍ کې هـیڅ هـیواد نشـته چې هـغه دې پـه ټولـه مـانـا پـه ځان متکي وي.
رئـیس شـي جـین پینګ پـه یـادې غـونډې کې بـیا پـر دې ټینګار کړی، چې د اسیا او ارام سـمندر سـیمې هٻوادونـه دې د اسـانې سـوداګرۍ، پـانګونې او سـیمه یـیزو همکاریـو د پـرمـخبیولـو لـپاره هڅې وکړي، تـر څو اسـیایي خـلک پـه ګډه شـمتن شـي. نـو افـغانسـتان د وروسـته پـاتی هٻواد پـه تـوګه څنګه لـه نـورو هٻوادونـو سـره ګډ پـرمختګ او شـتمن شـي او د چـین پـه شـان لـه لـویـو سـیمه ییزو هٻوادونـو څخه مـرسـته تـر لاسـه کړي؟ دوکتورا پـوهـنیار د مـرکې پـر مـهال وویـل چې هـیڅ هـیواد نشـته خپلې ټولې اړتـیاوې دې پـه خـپله پـوره کړي، نـو پـدې ډول د خـپلو ضـرورتـونـو د پـوره کولـو پـه مـوخـه لـه نـورو هـیوادونـو سـره اړیکې لـري تـرڅو خپلې اړتـیاوې پـوره کړي، دا چې د چین چټک اقـتصادي پـرمختیا یو اثـر لـرونکی فـرصـت کیدای شـي تـر څو پـه ګډه د اقـتصادي پـروژو د پلي کولو لپاره مثمر واقع شي.
چـین بـه د یـو کمربـند او یـوې لارې پـه نـوم د نړیـوالـو همکاریـو درٻیم لـوړ پـوړی فـورم جـوړونـه تـر غـور لانـدې ونیسـي. لـه دې نـه مخکې افـغان سـرپـرسـت حکومـت هـم ویـلي، چې غـواړي د یـو کمربـند او یـوې لارې د وړانـدیـز پـه پـلي کولـو کې بـرخـه واخـلي. پـوهـنیار هـم نـظر لـري چې هـمدغـه لـویې پـروژې بـه خـامـخا افـغانسـتان تـه فـرصـتونـه بـرابـر کړي. هـغه وویـل چې چین او افـغانسـتان یو د بـل ښه ګاونډي هٻوادونـه دي او پـه تیرو څو کلونـو کې دواړو هٻوادونـو تـرمنځ اقــتصادي، ســوداګریزې، کلتوري، تعلیمي او د نړیوال تــرانســپورت پــه بــرخــو کې لازمــو همکاریو شـتون درلـود. دا چې د افـغانسـتان غـوره او ځانګړي کرنیز تـولیدات پـه چین کې پـراخـه بـازار لـري او د چین ډیری سـوداګریز تـوکي پـه افـغانسـتان کې مـناسـب بـازار لـري، نـو د یو کمر بـند او یوې لارې پـه پـلي کولـو سـره تـاثیر لـرلی شـي او افـغانسـتان بـاید د خـپلو اقـتصادي پـروژو د تطبیق، تـداوم او پـرمختیا لـپاره پـه یاده پـروژه کې همکاري وکړي او پـه سیمه ییز اتـصال کې یو ځای کٻدو سره د خپل اقتصادي پرمختګ او سمسورتیا لپاره فرصتونه رامنځته کړي.