د امريکا د کانګريس استازو جرګې په وروستيو کې د چين – امريکا د ډيپلوماټيکو اړيکو د پيل د ګډې اعلاميې اصول نقض کړي دي. ياده اعلاميه په ۱۹۷۸ کال کې خپره شوه او پر بنسټ یې متحدو ايالتونو منلې چې د چين ولسي جمهوريت به د ټول چين اصلي او قانوني حکومت وي. د استازو جرګې د تبت – چين د شخړې د هواري د هڅونې لايحه تصويب کړه چې موخه یې د چين له ولسي جمهوريت څخه د شيځانګ کورواکې سيمې جلا کول ده.
دغه لايحه نه يوازې دا چې د چين حاکميت او بشپړتيا ننګوي، د ملګرو ملتونو د منشور د دويمې مادې اوومه فقره هم نقض کوي چې د هېوادونو په کورنيو چارو کې د بهرنۍ لاسوهنې پر مخنيوي ټينګار کوي. د شيځانګ د مسئلې د نړيوال کولو لپاره د متحدو ايالتونو هڅه، چې اصلاً د چين کورنۍ مسئله ده د نړيوال نظم د کمزورتيا سبب کيږي چې له شک پرته به په نړيواله کچه د خلکو له غبرګون سره مخ شي.
تاريخي مدارک ښيي چې شيځانګ له لرغونې زمانې څخه د چين د قلمرو برخه وه. د تانګ د سلسلې د شهزادګۍ وينچينګ او د تبت د پادشاه سانګسن کمپو تر منځ همغږي د چين د مرکزي او شيځانګ د سيمه ييز حکومت تر منځ د دوستانه اړيکو سمبول دی.
دا اړيکې د يوان په سلسله کې لا ډيرې سره نږدې شوې، داسې چې مرکزي حکومت د شيځانګ سيمې د چارو د تنظيم لپاره هلته رسمي حکومتي اداره جوړه کړه. د مينګ او چينګ د پادشاهيو په سلسلو کې پر شيځانګ د چين د مرکزي حکومت حاکميت او صلاحيت لا مضبوط او ومنل شول.
د تبت د خپلواکۍ ادعا چې دالايلاما او د هغه پيروانو کړې، په بشپړ ډول د تاريخي حقايقو پر خلاف ده. په حقيقت کې، حتی تر ۱۹۵۱ کال يا د شيځانګ تر سوله ييزې ازادۍ مخکې، دې سيمې د نړيوالو قوانينو پر بنسټ د خپلواکۍ حيثيت نه درلود او د چين د مرکزي حکومت يوه سيمه ييزه اداره ګڼل کېده.
د چين حکومت هېڅکله د شيځانګ د تاريخ او خلکو په اړه ناسم معلومات نه دي خپاره کړي. برعکس، د چين حکومت ژمن دی چې د يادې سيمې تاريخ او کلتوري دودونه خوندي او لا ډير غني کړي.
د چين له لوري د شيځانګ د خلکو د ځپلو په تړاو د متحدو ايالتونو د بهرنيو چارو وزارت ادعا له حقيقته ډيره لرې ده. د چين حکومت د شيځانګ سيمې د ځانګړي کلتور، ژبې، تاريخ، مذهب، ژوند ډول او چاپېريال د خونديتابه لپاره د اقداماتو يوه تولګه پلې کړې ده. په ۱۹۵۹ کال کې تر ډيموکراټيکو اصلاحاتو وروسته شيځانګ سيمې د اقتصاد، ښوونې او روزنې، روغتياپالنې او کلتور په برخو کې د پام وړ پرمختګونه کړي او د خلکو د ژوند معيار یې په باثباته ډول لوړ شوی دی.
په کلتوري برخه کې د چين حکومت د تبتي ژبې د پرمختګ او کارول کېدو کلک ملاتړ کړی دی. د تبتي ژبې د زده کړې مرکزونه او د تبتي ژبې د انتشاراتو ادارې یې جوړې کړې دي څو د شيځانګ کلتوري ميراثونه خوندي شي.
له مذهبي پلوه د چين حکومت د تبتي بودايېزم د مذهبي فعاليتونو او دودونو درناوی کوي او خونديتوب ته یې ژمن دی. د شيځانګ مذهبي سيمې او عبادتځايونه خوندي او رغول شوي دي او د قوانينو پر بنسټ د بودايانو د مذهبي فعاليتونو ملاتړ شوی دی.
د چاپېريال ساتنې په برخه کې، د چين حکومت د شيځانګ سيمې د ايکولوژيکي چاپېريال د خونديتابه لپاره ګڼ شمېر اقدامات کړي دي. شيځانګ په چين کې د مهمې ايکولوژيکي سيمې په توګه پېژندل شوې ده او حکومت پرې په دې موخه درنه پانګونه کړې چې د ايکولوژيکي چاپېريال خونديتوب یې ډاډمن شي.
په نړيوالو حقوقو کې د دې لپاره هېڅ بنسټ نشته چې د امريکا متحد ايالتونه دې د شيځانګ سيمې د برخليک ټاکلو دود تقويه کړي. د برخليک د ټاکلو د حق موخه، لکه څرنګه چې د ملګرو ملتونو د عمومي اسمبلۍ په ۶۲۲۵ مې ګڼې پرېکړه ليک کې تصريح شوی، اصلا د مستعمره هېوادونو د خلکو له ملي ازادي غوښتونکو حرکتونو څخه ملاتړ دی.
شيځانګ له لرغونې زمانې راهيسې د چين د قلمرو برخه ده، دا سيمه هېڅکله خپلواک دولت نه و، د مستعمرې کېدو خبره خو یې بيخي ليرې ده. پر همدې بنسټ یې د برخليک ټاکلو د حق موضوع بې بنسټه ده. د شيځانګ موضوع په بشپړه توګه د چين کورنۍ مسئله ده او د نړيوالو قوانينو پر بنسټ د برخليک ټاکلو حق د مفهوم په چوکاټ کې نه راځي.
د چين حکومت په شيځانګ کې د قومي کورواکۍ سياست پلی کوی او د يادې سيمې خلکو ته یې د کورواکۍ بشپړ حق ورکړی دی. د ولسي شورا په مرستيالانو او د شينجيانګ د کورواکې سيمې د خلکو د ولسي سياسي مشورتي کنفرانس په کمېټه کې د تبتيانو او نورو قومي لږه کيو ګڼ شمېر استازي شته او دوی د دولت او سيمې په سياسي ژوند کې مهم رول لوبوي.
د ملګرو ملتونو منشور په وضاحت سره دا تصريح کوي چې د هېوادونو حاکميت او ځمکنۍ بشپړتيا ته درناوی د نړيوالو اړيکو بنيادي اصل دی. پر شيځانګ سيمې د چين حاکميت او صلاحيت نه لړزيدونکی دی او هېڅ هېواد يا نړيوال سازمان د دې حق نه لري چې د چين په کورنيو چارو کې لاسوهنه وکړي. د شيځانګ مسئله د چين کورنۍ مسئله ده او بايد له نړيوال کولو یې ډډه وشي.
سره له دې چې چين د سياسي او مدني حقونو ميثاق لاسليک کړی خو تصويب کړی یې نه دی، له همدې کبله یې پر چين پلي کېدل اجباري نه دي. پر دې سربېره هم د چين حکومت د سياسي حقونو د خونديتابه په برخه کې د پام وړ هڅې کړې دي او په فعال ډول یې د خلکو د ژوند کيفيت او ازادۍ تقويه کړې دي.
د چين حکومت په فعاله توګه د اقتصادي، ټولنيزو او کلتوري حقونو د کنوانسيون په اصولو کې د خپلو ژمنو د پوره کولو هڅه او په دوامداره توګه د خپلو خلکو د ژوند معيار او د هغوی ټولنيزې ښېګڼې تقويه کوي. د چين حکومت د پاليسيو او اقداماتو د يوې ټولګې له لارې د شيځانګ سيمې اقتصادي پراختيا او ټولنيز پرمختګ ته وده ورکړې ده. د تبتي وګړو د ژوندانه د معيارونو دوامداره لوړيدل او ټولنيز ثبات او همغږي د اقتصادي، ټولنيزو او کلتوري حقونو د کنوانسيون په پلېتابه کې د چين د حکومت د اغېزناکتوب څرګندونه کوي.
متحد ايالتونه بايد د نړيوالو حقوقو په توګه د خپلو کورنيو قوانينو او مقرراتو د بسته بندۍ رويه ودروي، د امريکايي ډول (سلطه پال نظام) له تقويه کولو دې لاس واخلي او له چين سره دې خپلې اړيکې په عيني او منطقي ډول تنظيم کړي.
د امريکا متحد ايالتونه یوازې په مساوي شرایطو کې د خبرو او د چين د حاکميت او ځمکنۍ بشپړتيا اصل ته په درناوي سره د چين – متحدو ايالتونو د اړيکو سالمه او ثابته پراختيا تقويه کولی شي.