اسیان پارټ بازي نه غواړي
CGTN2024/10/21 15:17:53
شريکول:

د اسيان يا د جنوب ختيځو اسيايي هېوادونو ټولنې سرمشريزه څه موده مخکې د ويتنام په پلازمېنې وينتيان کې ترسره شوه، چې پکې د اسيان پر ۱۰ غړو هېوادونو سربیره د چين، جاپان، کوريا جمهوریت، هند، استراليا، نوي زيلنډ، روسيې او امريکا مشرانو او استازو هم ګډون کړی و.

امريکا او جاپان د دې سرمشريزې له پیل مخکې د اسيايي ناټو د جوړولو افکار خپاره کړي وو او له همدې لارې يې غوښتل، چې په سيمه کې پارټ بازي او جيوپوليټيکس تاوتريخوالی راوپاروي. خو داسې ښکاري، چې د اسيان هېوادونه د جاپان او امریکا له ياد پلان سره لېوالتيا نه لري.

د مالیزيا خارجه وزير په ډاګه ويلي: ((مونږ د اسيان لپاره ناټو ته اړتيا نه لرو.)) د اندونيزيا «جاکارتا پوسټ» ورځپاڼې په يوې مقالې کې د امريکا او جاپان له ياد پلان سره مخالفت ښودل شوی دی.

ناټو د سړې جګړې په نتيجه کې رامنځته شوې او ښکاره ده، چې د دغه سازمان هغه کړنې چې پارټ بازي راپاروي او د خپلو هدفي هېوادونو پرضد د خنډ راپيدا کوونکي قدرت په حيث خپل ځواکونه ځای پر ځای کوي، په اوسني عصر کې سولې او پرمختګ ته د هېوادونو او په تېره بيا د اسيان د اړتياوو په پوره کولو کې مرسته نه شي کولی.

کابو ۷۰ کاله وړاندې، په ۱۹۵۵م کال کې په جنوب ختيځې اسيا کې د ۲۹ اسيايي او افريقايي هېوادونو او سيمو حکومتي پلاويو د اندونيزيا په باندونګ کې غونډه راوبلله او دا لومړی ځل و، چې اسیايي او افريقايي هېوادونو او سيمو د استعماري هېوادونو د استازو د نشتوالي په صورت کې د خپلواکۍ، مساواتو او ګډو ګټو او په سوله کې د ګډ ژوند لپاره نړيواله غونډه ترسره کړه.

هغه دود، چې له نورو هېوادونو سره د پيليتوب اړيکې پکې نه پالل کېږي، د اسيان هېوادونو په ډيپلوماتيکو تګلارو کې څرګند شوی دی او هغه کړنې، چې د دغو هېوادونو په منځ کې د پارټ بازيو د راپارولو په موخه ترسره کېږي، نتيجه نه ورکوي.

چين پر هغه ډيپلوماتيک اصل ټينګار لري، چې له نورو هېوادونو سره په سوله کې ګډ ژوند کوي او د همکاريو له لارې ګډې ګټې مومي او د څواړخيزو همکاريو د پياوړتيا له لارې د اسيان له هېوادونو سره خپلمنځي هراړخيزو ستراتېژيکو همکاريزو اړيکو ته وده ورکوي.

د اسيان په دغه سمشريزه کې چين او اسيان د ازادې سوداګريزو زونونو په تړاو د خپلمنځي مذاکراتو بشپړېدل اعلان کړي او د ډيجيټل اقتصاد، زرغون پرمختګ، د اکمالاتي ځنځيرونو د نښلېدو، د ګمرکي تصفيې او سوداګرۍ د اسانېدو په ګډون پر يو شمېر نويو سکټورونو  يې هوکړې کړي او د يادو زونونو د پراختيا لپاره يې عملي ګامونه پورته کړي دي.

چين د اسيان همکار او که سيال دی؟

د اسيان هېوادونو دغې پوښتنې ته روښانه ځواب ویلی دی. د ماليزيا صدراعظم په څرګندو ټکو ويلي، چې چين تراوسه پر نورو هېوادونو يرغل نه دی کړی او نه یې هم په نورو هېوادونو کې مستعمرې جوړې کړي او په وينا يې، لوېديځ هېوادونه ځکه د چين ګواښ تيورۍ د خپرولو په هڅه کې دي، چې هغوی چين خپل قوي سيال بولي.

چين په تېرو ۱۵ کلونو کې د اسيان تر ټولو لوی سوداګريز همکار پاتې شوی او په تېرو ۴ کلونو کې اسيان هم د چين تر ټولو سوداګريز همکار پاتې شوی او د دواړو خواوو ترمنځ همکارۍ ورځ تر بلې غوړيږي او سوي يې پرله پسې لوړېږي.

د اسيان هېوادونه او خلک چين ته د باوري ملګري په سترګه ګوري او باوري همکار يې بولي، ځکه چين په سوله کې د ګډ ژوند پنځو اصولو ته د عمل جامه اچولې او له ګاونډيو هېوادونو سره دوستانه تګ راتګ کوي او همدارنګه د اسيان د ګډې ټولنې له ابادۍ، په سيمه ييزو همکاريو کې د دغه سازمان له مرکزي موقف او په نړيوالو چارو کې د دغه سازمان له رول څخه ملاتړ کوي.

د چين او اسيان ترمنځ همکارۍ د کمربند او لارې په چوکاټ کې نورې هم پراخې شوي او د چين – لاوس رېلپټلۍ او د جاکارتا- باندنګ ګړندۍ رېلپټلۍ په ګډون يو شمېر ارزښتناکې او نمونوي پروژې يې بشپړې شوي او اړوندو هېوادونو ته يې ګڼ شمېر کاري فرصتونه برابر کړي دي.

د سينګاپور د يوسف ـ عيسی جنوب ختيځې اسيا انسټيټيوټ د روان کال په اپريل کې د يوې سروې پایله خپره کړې، چې له مخې يې د چين په تړاو د اسيان د هېوادونو مثبتې ارزونې د امريکا په تړاو مثبتو ارزونو څخه زياتې دي.

د جاپان « نيکي اسيان ريويو» مجلې په يوې ليکنې کې ويلي، چې ډېری څېړونکي، که څه هم لږ شمېر يې په فليپين کې هم دي، د ” اسيايي ناټو“ د جوړولو پلان غير عملي بولي.

دا به ښه وي، چې لوېديځ هېوادونه د اسيايي ناټو په تړاو د اسيان د هېوادونو له مخالفې رويې څخه الهام واخلي او خپل پلان ته بيا کتنه وکړي. ځکه سوله او پرمختګ په اوسني عصر کې د بېلا بېلو هېوادونو له هيلو سره مطابقت لري او کوم هېواد شخړه او جګړه او له نورو هېوادونو سره د اړيکو پرېکون نه غواړي .